Enerji Sistemleri Mühendisliği ve Merak Edilenler?

Bu yazımda üniversiteye hazırlıkta mühendislik bölümlerini düşünen arkadaşlar için benimde mezun olduğum enerji sistemleri mühendisliği bölümü için merak edilen konulara açıklık getirmeye çalışacağım.

Bölüm ilk olarak 2007 yılında Bahçeşehir Üniversitesi ardından da 2008 yılında Yalova Üniversitesi’nde açılmıştır. İlk açıldığı zamanlarda yaklaşık 8 devlet Üniversitesinde olmasına rağmen piyasaya her geçen gün mezun vermeye başlamasıyla tanınarak hızla yaygınlaşmaya başladı. Benim de mezunu olduğum Gazi Üniversitesi gibi köklü kurumların öncülüğünde şu an pek çok Üniversite bünyesinde bulunmaktadır. Enerji sektöründe bulunan büyük miktardaki uzman müyendis açığı her alanda kendini gösteriyor. Bu yüzden gerek devlet kurumlarında gerek özel kurumlarda bu bölüm için istihdam her geçen gün artmaktadır. İlk yıllarda bölümün geleceği hakkında endişelerim beni de etkileyen durumlar arasındaydı. Yazının devamında başlıklar altında pek çok konuya açıklık getirmeye çalışacağım.

Enerji sistemleri mühendisi kime denir?

Enerji sistemleri mühendisini kısaca tanımlayacak olursak; bir sistemin tasarımı, gerekli hesaplarının yapılması, uygun sistemlerin kurulması ve bunun imalatının bakım ve yenilenmesi konusunda; enerji teknolojilerinin temel prensiplerini, öğrenme ve öğretme tekniklerinin dikkate alınarak, enerjinin üretilip kullanılması esnasında oluşan kayıpların minimize edilmesi, enerjinin daha verimli kullanılması yollarını arayan tüm bunları yaparken de çevresel etkileri de göz önünde bulunduran enerji uzmanı kişilerdir.

Enerji Sistemleri Mühendisliğinin Diğer Mühendislik Alanlarından En Önemli Farkı Nedir?

Tüm bu alanlarda hizmet verecek ve görev yapacak bir multi-disipliner mühendislik alanına ihtiyaç duyulduğu ve ileride de bu ihtiyacın artacağı düşünüldüğü için enerji sistemleri mühendisliği doğmuştur. Makine mühendisliğinin müfredatında yer alan enerjiyle alakalı tüm dersleri ve ayrıca elektrik mühendisliğinin de bazı derslerini müfredatında barındıran bir bölümdür. Kısacası enerji sistemleri mühendisliği, makine mühendisliği ile elektrik mühendisliğinin birleşimi şeklinde düşünülebilir.

Enerji Sistemleri Mühendisliği Ders İçeriği?

Enerji sistemleri mühendisliği müfredatında birçok disiplinde çok sayıda ders bulunuyor. Bunlar temel mühendislik dersleri (matematik, fizik, kimya, termodinamik, akışkanlar mekaniği, diferansiyel denklemler, mukavemet, makine elemanları, teknik resim, 3D modelleme, temel imalat, programlama) soğutma sistemleri, mekanik tesisat (binalarda doğal gaz, kalorifer ve sıhhi tesisat, havalandırma), yanma ve yakma teknolojileri, yenilenebilir enerji uygulamaları (güneş, rüzgar, jeotermal, biyogaz, hidroelektrik, hidrojen enerjisi…), nükleer enerji teknolojileri, yalıtım sistemleri, enerji iletim dağıtım ve dönüşümü (elektrik makineleri, güç elektroniği, elektromekanik enerji dönüşümü) ve ayrıca girişimcilik, enerji hukuku gibi diğer alanları kapsamaktadır.

Bu noktada “Hepsini bilen gözüken ama aslında hiçbirini bilmeyen bir mühendis mi olacağız?” sorusu akla geliyor. Cevap olarak şöyle diyebilirim makine mühendisliğinin veya diğerlerinin sadece enerji sistemleri mühendislerinin bilmesi gerektiği kadarıyla öğrenilmekte. Böylece, enerji alanında makine mühendisliği disiplininin elektrik mühendisliği disiplinini etkileşimlerini hazırlandığı eğitim programları çerçevesinde öğrencilere sunulmuş olur. Ancak bir üniversitenin akademik kadrosu yenilenebilir enerji kaynakları üzerine uzmanlaşmışsa müfredat ve ders işlenme şekli de o branşa göre şekillenir. Bu yüzden tercih yapmadan önce üniversitelerdeki enerji sistemleri mühendisliği bölümü akademik kadrolarını da araştırmalısınız.

Enerji Sistemleri Mühendisi Adayı Hangi Alana Yönelmeli ve Mezunlar için İş İmkânı?

Enerji sistemleri mühendisliğinin birçok disiplin barındırdığından söz ettik. Bu alanların birçoğunda çok sayıda istihdam mevcut ancak bu noktada sizin idealleriniz devreye giriyor. İlgi alanınıza bağlı işinizi zevkle yapabileceğiniz ve merak ettiğiniz alana yönelmelisiniz. En fazla istihdama sahip ve kazancıda en yüksek olan alan “iklimlendirme sanayisi” ve ikinci sırada ise “mekanik tesisat”. Bu alanlarda daha kolay iş bulabilirsiniz ve tatmin edici kazançlar elde edebilirsiniz. Zira ben de bu alanda çalışmaktayım.

Peki, Yenilenebilir Enerji Alanlarında Çalışma Olanakları Nasıl?

Hepinizin merak ettiği soru ve genellikle enerji sistemleri mühendisliği bölümüyle ilişkilendirilen yenilenebilir enerji sektöründe istihdam var mı? Bu yenilenebilir enerji alanlarının türüne göre değişebilir ancak genel olarak Türkiye için bu alanda artan bir pazar payı ve istihdam söz konusudur. Özellikle de Rüzgâr, Güneş ve Biyogaz alanlarında projelendirme ve santral tasarımında önemli bir açık mevcut tabi bu alanda çalışmak istiyorsanız teknik bilginiz bir yana dursun enerji hukuku mevzuatlarına da hâkim olmanız gerekir. Yani bu alanda projelendirme kısmı enerji hukuku kurallarına göre yapılır ki Türkiye de özellikle lisans başvuru ve kabul durumları ortada.

Bunların dışında aşağıdaki pek çok kamu ve özel sektörde geniş iş sahasında çeşitli pozisyonlarda iş bulunabiliyor.

• Özel sektörde enerji sistemleri ve teknolojileri ile ilgili tüm alanlar,
• Mekanik-Tesisatçılık (Isıtma, Soğutma, Havalandırma, Sıhhi Tesisat),
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK),
• Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (PİGM),
• Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü (MTA),
• Bor Enstitüsü(BOREN),
• Elektrik İşleri Etüd İdaresi (EİE),
• Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ),
• Türkiye Elektrik İletim A.Ş.(TEİAŞ),
• Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ),
• Devlet Su İşleri (DSİ),
• Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ),
• Türkiye Petrolleri Arama Ortaklığı (TPAO),
• Türkiye Boru Hatları Taşıma A.Ş. (BOTAŞ),
• Türk Petrol Rafineleri A.Ş. (TÜPRAŞ),
• Türkiye Atom Enerjisi Araştırma Kurumu (TAEK),
• Türkiye Elektromekanik Sanayi Genel Müdürlüğü (TEMSAN),
• Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü(YEGM),
• TEMSAN,
• BM Hidrojen Enstitüsü,
• Taş Kömürü İşletmeleri,
• TCDD,
• MEB’da Teknik Öğretmen,
• Özel şirketler (proje, satış, Arge, saha mühendisi gibi pozisyonlar),
• Otomotiv firmaları (enerji tüketimi çalışmaları),
• Elektrik tedarik şirketleri (enerji uzmanı, elektrik ticareti, işletme, satış, satın alma vb.),

Ayrıca “5627 sayılı enerji verimliliği kanunu ve bu kanuna bağlı Binalarda Enerji Performansı yönetmeliğinde tanımlanmış olarak 1 Ocak 2011 tarihi itibarı ile 50 m² üzerinde inşaat alanına sahip tüm binalara çıkarılması zorunlu hale gelmiştir.” Kanun maddesiyle de çoğu sanayi kuruluşu bünyesinde en az 1 tane de olsa enerji uzmanı bulundurmak zorundadır.

Ne Gibi Sorunlar Söz Konusu?

Tabi her yıl yüzlerce kişi mezun oluyor ve iş bulmakta zorlu bir süreç. Bunun en önemli sonuçları arasında bölümün yeni olması ve stabil hale gelememiş olması, şirketlerin yeni yeni tanımaya başlaması, birlik ve destek eksikliği sayabiliriz. Bunun dışında ve üzerinde durulması gereken bir konu ise EMO ve TMMOB ile yaşanan oda açma problemi ile yetkinlik, imza ve hak konusundaki sorunlar.

İmza Yetkisinin Meslek Hayatına Etkisi Nedir?

Bildiğiniz üzere Enerji Sistemleri Mühendisleri olarak şu an için ne yazık ki imza yetkisine sahip değiliz. Öncelikle şunu bilelim; imza yetkisi iş alanlarında özel koşullarla birlikte karşılaşılan bir durum fakat genel olarak iş yapabilmeniz konusunda engel teşkil etmemektedir. Şirketlerde bu durumu bilerek başka pozisyonlarda yararlanmaya çalışmaktadır, şantiye şefi yardımcılığı, saha mühendisi, satış mühendisi, satın alma mühendisi, süreç mühendisi, kontrol odası mühendisi, kamuda uzman ve uzman yardımcılığı gibi sıralayabiliriz.

Fakat güneş enerjisi sektöründe görev alacaksanız bir güneş enerji santrali projesi hazırlanması aşamasında ilgili kararlar gereğince bu projeyi hazırlayıp imzalayacak kişi oda kayıt numarasına sahip bir Elektrik-elektronik mühendisi olmalıdır ve ne yazık ki enerji sistemleri mühendisi kabul heyetinde yer alarak imzasını atamamaktadır. Yine bir başka örnek elektrik dağıtım şirketinde görev alacaksanız burada iletim hatlarıyla ilgili bakım-onarım departmanlarında yetkinliğiniz olmaz, burada sizi istihdam etmezler. Ayrıca bunların dışında iş bulamayıp ta kendi işini yapmak isteyenler için de engel söz konusudur.

Enerji sistemleri Mühendisliğinin Gidişatı Ne Olur?

Nüfus artışı, teknolojik gelişmeler enerjiye olan ihtiyacı da artırdı. Özellikle fosil kaynaklı yakıtların da belirli bir ömrü olmasından dolayı da dünya, alternatif ve yenilenebilir teknolojilere doğru büyük bir eğilim, yatırım içerisinde. Ama hala fosil kaynaklara bağımlı olarak yaşıyoruz. Birincil enerji kaynakları açısından bakıldığında %90’lara yaklaşan bir bağımlılık söz konusu. Enerji alanındaki ihtiyacın ve istihdamın artmasıyla enerji üretimi konusunda uzmanlaşmış kişilere hem ülke bazında hem de dünya bazında ihtiyaç duyulmaktadır.  Bu nedenle her ülke enerji konusunda yatırımlarını arttırmış ve bunun neticesinde ise bu sektörde çalışacak uzman personel açığı oluşmuştur.

Bu bölümde her geçen sene mezun sayısının artmasıyla birlikte gerek devlet kurumlarında gerekse de özel kurumlarda bu bölüme istihdam artmaktadır. Bu bölümde birçok farklı disiplinde ders verildiği için kendinizi istediğiniz alanda geliştirebilirsiniz. Kısacası enerji sistemleri mühendisleri geleceğin dünyasının şekillenmesinde önemli bir rol oynayacağı açıktır. 2011 yılında İŞKUR enerji sistemleri mühendisliğini en popüler bölüm olarak seçmişti.

Enerji Sistemleri Mühendisleri Kamu Kurumlarında Kontenjan var mı?

İlk kamuya Enerji Sistemleri Mühendisleri alımı 2016 yılında başlamış, toplam kontenjan sayısı da oldukça yetersizdi. Bugünse Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu başta olmak üzere Türkiye İş-Kur Gen. Müd. ve Aile Ve Sosyal Politikalar Bakanlığı gibi doğrudan bölümümüzle alakalı olmasa bile birçok kamu kuruluşunda kontenjan açılmaktadır.

Enerji Sistemleri Mühendisi Hangi Programları Öğrenmelidir?

Çalışacağınız alana ve uzmanlaşacağınız yöne göre programlar değişkenlik gösterecektir. Katı modelleme de Solidworks ve Catia bunlara ek uzmanlık alanı olarak Ansys gerekiyor. Piyasada mekanik tesisatlarda yaygın olarak kullanılan Autocad programı öncelikli tercih olabilir. Yine bu alanda Revit-MEP geleceğin aranan programları arasında olacaktır. Bunun yanında solar enerji alanında PV*Sol, PVsyst, Sunny Design; rüzgâr enerjisi sektöründe WASP, termik santrallerde PLC programları ve olmazsa olmaz MS Office özellikle de Excel’i ileri düzey bilmek hem iş hayatınızda hem de kariyeriniz açısından size yardımcı olacaktır.

Enerji Sektörü İçin Hangi Dil Yetkinliği Gerekli?

Öncelikle evrensel dil olan İngilizce dünya gelişmeleri takibiniz için ihtiyaçtan ziyade zorunluluk olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. Güneş enerji sektörü için Çin ve Almanya hakimiyetini de göz önünde bulundurursak ötürü dil tercihiniz bu iki dil arasında olmalı. Uluslararası alanda da Ortadoğu ve Afrika’da genellikle merkez olarak Türkiye’den yönetildiği için Arapça da bir başka opsiyon olacaktır. Ayrıca doğal gaz ve petrol gibi sektörlerde aynı zamanda da nükleer enerjinin ülkemizdeki geleceğini de göz önünde bulundurursak Rusça ’da yararlı olacaktır. Ama mutlaka sektörde hedeflerinize göre iki dil bilmek size pek çok kapı açacaktır.

Staj Olanakları Nasıl?

Staj yeri bulma konusunda sıkıntılar yaşandığına bizzat ben de şahit oldum fakat bunun nedenlerine de bakmamız gerekmektedir. Ayrıca enerji sektörünün geniş yelpazeye sahip olması özel sektör ve kamu alanında staj imkanını arttırmaktadır. Bölümün yeni kurulduğu dönemlere göre önemli adımlar atılmış olsa da ülkemizde genel mühendislik öğrenci sayısındaki ve üniversitelerin staja yönlendirme oranındaki artışla birlikte temel mühendislik dallarında da ciddi anlamda yaşanılan genel staj yeri bulamama sorunu var. Gazi Üniversitesi gibi bazı üniversitelerin zorunlu iş yeri eğitimi uygulamaları da bu alanda büyük kolaylık sağlayarak hem iş hayatına hazırlanma da hem bölümün tanınması hem de referans açısından ciddi önem taşıyor.

Benim Düşüncelerim

Ne olursa olsun üniversite tercihleri yapılırken sizi başkalarının yönlendirmesi değil kendiniz yapmalısınız. Bu hayat sizin ve siz yaşayacaksınız. O halde iş bulma durumuna göre değil seveceğiniz alanlara yönelin. Başlayıp ta bitirmemek veya bitirip mesleğinizi yapmamak en kötü durumdur. Tercihlerinizde üniversite her zaman bir kriter değil. Başarıyı üniversiteye siz getirirsiniz. Ama tabi ki de bazı durumlar tercihlerinizi etkilemelidir. Bana soracak olursanız özellikle teki belgeleri konusunda hem Elektrik hem de Makine Mühendisliği derslerinin çoğunu görmemize rağmen verilen derslere bağlı olarak yetkilendirme yetersizdir.

Bölüm olarak şu an da MMO (Makine Mühendisleri Odası)’ya üyeyiz. Fakat oda tarafında bize verilen yetkiler Enerji Yöneticiliği, Etüt-Proje (Sanayi-Bina), LPG-Otogaz İstasyonları Sorumlu Müdür, İş Kazaları Bilirkişilik. Olarak geçiyor. Bakıldığı zaman bu yetkilerin sadece bize özgü olmadığı görülmektedir ve çoğu bölüm bunlara sahiptir veya sahip olabilmektedir.

Bunların dışına Makine mühendislerinin sahip olduğu; Soğutma Tesisatı, Otomatik Kontrol Tesisatı, Kızgın Sulu, Kızgın Yağlı Ve Buharlı Isıtma Sistemleri, Mekanik Tesisat, Doğalgaz İç Tesisatı, Enerji Kimlik Belgesi Uzmanı (Yeni Tasarlanan Bina) Yetkilendirme belgelerinin diğer yandan elektrik mühendislerinin aldığı derslerin 3 tanesinden fazla aldığımız görülmekte ve 1kV üstü ve 1kV altı tesisler SMM belgesi düzenleme yetkilerinin verilmesi gerekmektedir.

Yazıya burada son veriyorum. Umarım aklınıza takılan sorulara cevap verebilmişimdir. Bunların dışında siz de düşüncelerinizi aşağıda yorum olarak paylaşabilirsiniz. Beğendiyseniz değerlendirerek destek verebilirsiniz.