Bu doküman, Mühendis’in telif hakları ve yayınlanan içeriklerin özgünlüğü hakkında temel bilgileri vermektedir.
Mühendis, emeğe ve entelektüel haklara önem veren ve saygı duyan, idealist bir oluşumdur. Öte yandan, Mühendis’in birinci sorumluluğu, Türkiye’de güvenilir, geniş ve erişilebilir bir bilimsel arşiv meydana getirebilmektir. Ancak bu Mühendis’in özgün içerik üretiminin tüm zorluklarını birinci elden bilen ve her gün tekrar tekrar deneyimleyen gönüllülerden oluşan ekip ile mümkün olduğu gerçeğidir.
Özellikle de Türkiye’deki bilimsel altyapının henüz oturmamış, bilim haberciliğinin ise pratik olarak var olmadığı (veya olanın da değer görmediği) bir düzlemde hem güncel gelişmeleri hem de Mühendis’in ziyadesiyle önem verdiği geriye dönük akademik/kavramsal eğitim bilgilerini, gönüllük esasına dayalı olarak, düzenli ve sürdürülebilir bir şekilde, tamamen özgün içeriklerle ve maddi karşılığı alınarak aktarabilmek, Mühendis’in iş gücünün kapasitesinin çok üzerindedir. Buna rağmen elimizden geleni yaparak, daha fazlasını üretmek, dilimize ve bilgi birikimimize özgün içeriklerden daha fazla katabilmek ana hedefimiz arasındadır.
Ancak özgün içerik üretmenin mümkün olamadığı noktalarda Mühendis, aşağıda detayları verildiği gibi, daha fazla içerik üretmek için elinden geleni yapmayı sürdürmeyi amaç eder. Bu, çeviri içerikler ve türev içerikler şeklinde olmaktadır. Bunların detaylarına da aşağıda yer verilmiştir.
Mühendis, Türkçeye çeviri içerikleri eğitim ve bilim amaçlı yaymanın aydınlanma açısından önemini tamamen anlayan ve benimseyen bir ekibe sahiptir. Ne var ki basılı değil, dijital yayıncılık ile uğraştığı ve dikkate değer bir mali gücü bulunmadığı için, her bir çeviriye yüzlerce dolar telif hakkı ödeyebilecek durumdan yoksundur. Bu nedenle, bu içerikleri dilimize kazandırmakta; ancak orijinal yayıncının talebi halinde, derhal çeviri ve türev içerikleri yayından kaldırmaktadır.
Mühendis’ndaki İçeriklerin Özgünlüğü ve Tipleri
Mühendis’te 3 ana içerik özgünlüğü bulunmaktadır:
Özgün İçerikler: Bu içerikler, Mühendis’e ait, özgün içeriklerdir. Konu akışı, anlatım ve detaylar, Mühendis yazarı/yazarları tarafından hazırlanmış ve/veya derlenmiştir. Bu yazılarda kullanılan kaynaklar, yazıların sonunda gösterilmektedir.
Türev İçerikler: Bu içeriklerin omurgası, bir diğer kaynaktan çevrilerek dilimize uyarlanmıştır; ancak “çeviri” içeriklerimizden farklı olarak, bu içerikte orijinal metin birebir korunmamaktadır. Anlatım ve konu akışı gibi detaylar Mühendis’in yazar(lar)ı ve/veya editörler tarafından güncellenmekte, değiştirilmekte ve kaynaktan alınan metin üzerine kendi örneklerini, bilgilerini, detaylarını eklemiş; içeriği ve anlatımı zenginleştirmiş ve/veya çeşitlendirmiş olabilmektedir. Bu ek kısımlarla ilgili kaynaklar, yazıların sonunda gösterilmektedir.
Çeviri İçerikler: Çeşitli kaynaklardan birebir yapılan çevirilerdir. Çevirmen tarafından, metin içerisinde (varsa) açıkça belirtilen kısımlar haricinde, herhangi bir ekleme, çıkarma veya değişiklik yapılmamaktadır.
Orijinal metne giden bağlantılar, içerik özgünlüğü açıklama kutusunda ve metin sonunda verilmektedir.
Çeviri içeriklerin orijinal yazarları, yazının ana yazarı olarak içeriğin sonunda gösterilmektedir.
Mühendis, bu içerikler arasında bir denge oluşturmak ve içerik özgünlüğünü teşvik etmek adına 3:2:1 kuralı adını verdiği bir kuralı takip etmektedir. Yani Mühendis’nda yayınlanan her 1 çeviri için, en az 2 adet türev içerik ve en az 3 adet özgün içerik bulunması hedeflenmektedir.
Otomatik Olarak Özgün Sayılan İçerik Tipleri
Bu üçüne ek olarak, Mühendis’te otomatik olarak özgün sayılan bazı içerik tipleri de bulunmaktadır:
Sözlük Girdisi: Mühendis Bilim Sözlüğü projesi dahilindeki terim girdileridir. Sözlüğü kullanarak bilimsel terimlerin anlamlarını ve yabancı dillerdeki karşılıkların görebilirsiniz.
Gerçeklik Analizi: Mühendis’teki içerikler, bu sistem çerçevesinde analiz edilen iddialar, “Gerçek”, “Karışık”, “Sahte” şeklinde üç sınıfa ayrılmaktadır.
İngilizce İçerikler: Mühendis yazarları tarafından, tamamen İngilizce olarak üretilen içeriklerdir. Diğer özgün içeriklerde olduğu gibi, içeriğin kaynakları metin sonunda verilmektedir.
Eş Baskı İçerikler: Bu içerikler, bir başka Türkçe kaynakta olduğu gibi (veya büyük oranda olduğu gibi) yayınlanmış, ancak yazarın isteği veya izniyle Mühendis’te da yayınlanan içeriklerdir. İçeriklerin orijinal kaynağa giden bağlantılar yazıya eklenmektedir.
Sponsorlu İçerikler: Bu içerikler, Mühendis’in maddi sponsorları tarafından, Mühendis’te yayınlanması amacıyla hazırlanan, özgün içeriklerdir. Sponsorun ismi metin içinde ve içerik özgünlüğü kutusunda açıkça belirtilmektedir. Sponsorluklar Mühendis’in maddi ihtiyaçlarını karşılamak için alınan içeriklerdir. Sponsorlu içeriklerin bilimsel olarak güvenilir kaynaklara dayandığı garanti edilmektedir.
Duyuru: Genellikle Mühendis hakkındaki veya güncel bir konuyla ilgili bilgileri ve/veya gelişmeleri duyurmak amacıyla hazırlanmış içeriklerimizdir.
Telif Hakları, Adil Kullanım Doktrini ve Eğitim İstisnası
Birçok içerik üreticisi, kurumsal kimliklerinden ötürü katı telif kuralları uygulamaktadır ve bu kuralları sitelerinde ilan etmektedir. Ne var ki Mühendis da dahil olmak üzere, bilim haberciliği ve anlatıcılığı yapan kurumların nihai amacı, bilimin halka ulaştırılması ve yayılmasıdır. Dolayısıyla birçok kurum, “Adil Kullanım Doktrini” (“Fair Use Doctrin”) adındaki kurallar çerçevesinde, içeriklerinin kullanılmasına izin vermekte, telif kurallarını bazı istisnai durumlar haricinde takip etmemektedir. Bu kurallar, Türkiye de dahil olmak üzere birçok ülkede net olarak belirlenmemiş olmasından ötürü, kaynaktan kaynağa değişim gösterebilmektedir.
Bu kurallara göre, Adil Kullanım Doktrini’nin 4 temel kıstası şu şekilde verilmiştir:
Kullanımın Amacı ve Karakteri: Bir içeriğin kullanımının maddi bir çıkar amacı var mı, yoksa eğitimsel amaçlarla mı yayınlandığı konusu, bu konuda önem arz etmektedir. Eğer ki bir içerik, o içerikten aslen para kazanma amacıyla kullanılıyorsa, muhtemelen telif haklarını ihlal etmiş olacaktır. Ancak eğer ki içerik, aslen eğitimsel ve arşivsel amaçlarla kullanılıyorsa (sitede makul sınırlarda ve içeriğin tüketimini etkilemeyecek düzeyde reklam kullanımında sakınca görülmemektedir), bu tip kullanım muhtemelen adil kullanım doktrinine uyacaktır. Mühendis, ürettiği içeriklerin büyük bir kısmını aslen eğitimsel amaçlarla üretmekte bazı bölümleri ise haklı olarak cüzi miktarda fiyat talep etmektedir.
Kullanılan İçeriğin Doğası: Eğer ki kullanılan içerik tamamen veya büyük oranda hayal ürünüyse (edebî eserler gibi), içeriğin izinsiz kullanımı muhtemelen telif haklarını ihlal edecektir. Eğer ki kullanılan içerik tamamen veya büyük oranda gerçeklere dayalıysa (bilimsel gelişmeler, bilimsel gerçekler, haberler, vb.), muhtemelen kullanım adil kullanım doktrinine uyacaktır. Mühendis’nın yayınladığı içeriklerinin tamamı bilimsel gerçeklerle ilgilidir (istisnalar için yazının devamını okuyunuz).
Telif Hakkıyla Korunan İçeriğin Kullanılan Miktarının Oranı: Eğer ki telif hakkı yasalarıyla korunan bir içeriğin tamamı veya tamamına yakını, olduğu gibi alındıysa, bu tip kullanım telif hakkı yasalarını ihlal edecektir.
Kullanılan İçeriğin Potansiyel Marketi ve Etkisi: Eğer ki telif hakkıyla korunan bir ürünün kullanımı, telif hakkı sahibinin o üründen maddi kazanç elde etmesine engel olacak veya zarar verecek bir durum ihtiva ediyorsa, bu durum muhtemelen telif hakkı yasalarını ihlal edecektir. Ancak eğer ki kullanım, hele ki farklı bir dile ve coğrafyaya hizmet ediyor olmak gibi, orijinal içeriğin trafiğini, kullanımını, erişimini engellemiyor, etkilemiyor ve hatta arttırıyorsa, bu durum muhtemelen Adil Kullanım Doktrini’ne uygun olacaktır. Mühendis, kuralları gereği çıkar çatışması olabilecek hiçbir kaynaktan alıntı, çeviri, aktarım yapmamaktadır. Mühendis, kullandığı kaynakların sahiplerine zarar vermemek, hatta onlara mümkünse trafik ve erişim kazandırmak adına her türlü kaynak gösterimi, bağlantı (hyperlink) gösterimi, web sitesi adının belirtilmesi, yazar adının gösterimi gibi faaliyetlere büyük önem vermekte ve titizlikle çalışmalarını yürütmektedir.
Tüm bu titiz, dikkatli ve özverili çabalara rağmen, Mühendis’in Adil Kullanım Doktrini’ni ihlal etme potansiyeli olan birkaç nokta bulunmaktadır.
Üretilen Türev İçeriklere Logo Eklenmesi Hakkında
Mühendis, özellikle fotoğraf ve video gibi içerikleri dilimize kazandırdığı projelerde, kendi logosunu görsel üzerinde yayınlamayla ilgili olarak şu yönergeleri ve kurallar takip etmektedir:
Eğer ki üretilen içerik, halihazırda üzerinde yazılı metin olan bir görselin çevirisi ise:
Görselin çevirisi yapıldıktan sonra, Mühendis’in logosu görselin bir köşesine basılır.
Orijinal görselin kaynağı da açık bir şekilde görsel üzerinde, genellikle logonun altında veya logonun bulunduğu köşenin aksi köşesinde belirtilir.
Ayrıca görsel kaynağı, görselin ekleneceği metnin sonuna bağlantı (hyperlink) olarak eklenir.
Eğer ki üretilen içerik, halihazırda üzerinde yazılı metin bulunmayan bir görselin kullanımını ihtiva ediyorsa:
Görsel üzerinde Mühendis gönüllülerinin emeğiyle yapılan hiçbir düzenleme eklenmeyecekse:
Görsele Mühendis logosu basılmaz.
Görsel, olduğu gibi, orijinal haliyle kullanılır.
Bu emeğe; kolaj, görsel renk ayarı, vb. nitelikli değişim yaratacak düzeyde olmayan unsurlar sayılmaz.
Görsel üzerinde Mühendis gönüllülerinin emeğiyle yapılan düzenlemeler eklenecekse:
Görselin üzerine tercih edilen metin girildikten sonra, normal şekilde logo eklenir.
Orijinal görselin kaynağı da açık bir şekilde görsel üzerinde, genellikle logonun altında veya logonun bulunduğu köşenin aksi köşesinde belirtilir.
Ayrıca görsel kaynağı, görselin ekleneceği metnin sonuna bağlantı (hyperlink) olarak eklenir.
Eğer ki üretilen içerik bir video altyazısı ise:
Videonun hiçbir kısmına Mühendis logosu eklenir.
Videonun alındığı kaynak, görselin ekleneceği metnin sonuna bağlantı (hyperlink) olarak eklenir.
Neden Logoyla Yayınlıyoruz?
Mühendis’nın fotoğraf içeriklerine logosunu ekleme nedeni, yayın yaptığı Türkiye sınırları içinde, emek harcayıp dile kazandıranın kim olduğunu belirtme isteği ve bu işe zaman harcayan çevirmenlerinin emeğini mükafatlandırma merakıdır.
Ne yazık ki, Mühendis’nın çevirdiği içeriklerin başka kaynaklarca kendilerininmiş gibi paylaşılmaktadır. Dolayısıyla Mühendis logosu, ülkemize kazandırılan ve geneli yabancı dil bilmeyen bir kitlenin tüketimine açılan bir ürünün dilimize kimin tarafından kazandırıldığını netleştirmektir. Ayrıca eğer ki düzenlemede bir hata tespit edilecek olursa, söz konusu logo bu düzenlemenin ana kaynak üzerinden yapılabilmesini mümkün kılmaktadır (çünkü tüketiciler ve okurlar, doğrudan bize ulaşarak düzeltme taleplerini iletmektedirler).
Mühendis, logosuyla birlikte yayınladığı hiçbir içerikte hak iddia etmemektedir. Logonun basılma amacı, içeriğin sahiplenilmesi değil, emeğin işaretlenmesidir.
Akademi – Popüler Bilim Çelişkisi
Mühendis, akademik ilkelere bağlı olarak yetişmiş bir yönetim ve yazar kadrosuna sahiptir. Öte yandan Mühendis, aslen popüler bilim yazarlığı ve içerik üreticiliği yapmaktadır. Bu, bilim haberciliği alanında bir çelişki yaratmaktadır.
Akademik kültür, aşağıdaki özellikleriyle tanımlanabilir:
Akademinin kuralları katı ve soğuktur.
Akademide amaç, bilimsel raporlar üretmek ve bunları ilan etmektedir (“makale yayınlamak”tır).
Akademik dilde muğlaklığa, belirsizliğe, öznel yargılara yer yoktur.
Akademik dil ağır, ağdalı ve tekniktir.
Akademide genel mantık, katı veriler sunarak sonuçlara varmaktır.
Akademide hedef kitle, alanlarında uzman akademisyenlerdir.
Öte yandan popüler bilim, aşağıdaki özellikleriyle tanımlanabilir:
Popüler bilimin kuralları daha gevşek ve cana yakındır.
Popüler bilimde amaç, akademide yaşanan gelişmeleri halka ilan etmektir (“habercilik” ve “kavramların izahı”dır).
Popüler dil yer yer muğlak olabilir; yazarlar kendi bilgi ve deneyimlerini hikayelerine aktarabilirler.
Popüler yazında dil hafif, anlaşılır ve teknik terminolojiden uzaktır.
Popüler bilimde hedef, katı sayılar vermek yerine, o sayıların ne anlamlara geldiğinin izahıdır.
Popüler bilimde hedef kitle, konunun alanında uzman olmayan genel halktır.
Bu iki kültürün temel kurallar ve ilkeler açısından çatışması, kimi zaman akademik altyapısı olup da popüler bilim üreten Mühendis gibi oluşumların, zor kararlar almasını gerektirmektedir. Buna bağlı olarak bilimsel oluşumlar, kendilerini akademi-popüler bilim ekseninde çeşitli noktalarda pozisyonlandırmaktadırlar. Kimi kaynak çok daha akademikken, kimi diğer kaynak çok daha popülerdir.
Mühendis, bu noktada akademiye kayan bir tutum izlemeye çalışmaktadır. Mühendis’in içeriklerinin dili analiz edilecek olursa, popüler bilimin elementlerine uygun olarak hafif, arkadaş canlısı, esprili, sohbet havasında geçen bir dil bulmak mümkündür. Ancak buna rağmen sözü edilen konular, akademik tartışmaların tüm geçerli taraflarını yansıtacak derinlik, detay ve kalitededir.
Benzer şekilde, Mühendis popüler bilim oluşumlarına uygun olarak, daha gevşek kurallı ve düşük bürokrasiye sahip bir felsefeyi izlemektedir. İçeriklerinde katı kaynakçalandırma kuralları bulunmamaktadır. Örneğin teknik makaleler haricinde, metin içi referanslara gerek görülmemektedir; bu, akademik bilimde kabul edilemez olsa da popüler bilimde yaygın bir uygulamadır.
Buna karşılık, birçok popüler bilim kaynağının henüz yapmadığı şekilde, açık ve okuma ve/veya önem sırasına göre dizilenmiş bir kaynakçaya her içeriğin başında yer almaktadır.
Muhtelif içeriklerimizin telif problemi yaratması durumunda, içeriklerin hak sahiplerinin yazılı talebi sonucunda, söz konusu içerikler derhal kaldırılacaktır veya telif problemini ortadan kaldıracak gerekli düzenlemeler vakit kaybetmeksizin yapılacaktır.
MÜHENDİS AİLESİ