Literatür Taraması Nedir? Nasıl Yapılır?

Literatür Ne Demek?

Kökeni Fransızcadan gelen “litterature” kelimesinden türemiş ve dilimize “literatür” olarak geçmiş bir sözcüktür. Literatür kelimesinin iki farklı anlamı bulunmakla birlikte en sık kullanılan anlamı edebiyatla eş anlamlı olmasıdır. Özellikle yazılı basında ve resmi kaynaklarda kullanılan kelimeler arasında yer alır. Kelime anlamı olarak herhangi bir bilimsel çalışma alanı için basılmış olan akademik yayın ya da kitaplar bütüne denmektedir.

Literatür Taraması Nedir?

Literatür taraması genel anlamda, günümüze kadar kayıt altına alınmış ve yayınlanmış tüm kaynakların kontrol edilerek, araştırılması istenen özel bir alana ait konu başlığının kapsamlı olarak incelenmesi, bu inceleme sonucunda elde edilen bilgilerin anlamlı ve düzenli bir şekilde aktarılmasıdır.

Literatür Taramasının Önemi?

Bilimsel bir araştırmanın güvenilir olması için öncelikle sistematik bir yaklaşım izlenmelidir. Bu, çalışmanın anlaşılır ve inandırıcı olması için de gereklidir. Süreç aşamalarının her biri birbirine bağlı olduğu için, herhangi bir aşamada yapılan hata diğer aşamaları da etkilemektedir. Bu nedenle, araştırmacı her bir aşamaya ilişkin yapılması gerekenler ile ilgili bilgiye sahip olmalıdır.

Projeyi sergilerken en önemli nokta projeye hakim olmaktır. Hiç kimse bir işi o işin geçmişi ile ilgili bilgi toplamadan yapamaz. Eğer problem ifadesi anlam itibariyle çok kapsamlı ise, araştırmacının problem alanını yeterince sınırlayamadığı anlamına gelir ve literatür incelemesinde yeterince kendine yönelmediği anlaşılır.

Literatür inceleme yoluyla elde edilen bilgiler, araştırmacının araştırma alanındaki ön gereksinmelerini ve araştırma şartlarının tanımlanmasını sağlar. Bu sayede araştırmacıya, ele aldığı problemlerin incelenmesinde hangi tür yöntemlerin ve ölçme araçlarının yararlı, hangilerinin ise daha az yararlı olacağı görüşünü kazandırır. Literatürün incelenmesiyle, araştırmacı konu alanındaki teorileri anlayabilecek ve araştırma problemini daha anlaşılabilir bir şekilde ortaya koyabilecektir.

Literatür Taraması Nasıl Yapılır?

Özellikle bitirme projelerinde, yüksek lisans ve doktora tezlerine başlamadan önce konunun temel yapı taşı olarak karşımıza çıkan iyi bir literatür tarama süreci, son derece kapsamlı, eleştirel, güncel ve kolay anlaşılabilir olmalıdır. Kaynak araştırmasına geçmeden önce şu hususlara dikkat etmemiz gerekir:

• Araştırma Konusunu Ortaya Koymak ve Sorusunu Tespit Etmek

Bir araştırmaya başlamadan önce  ilk iş probleme karar vermektir. Problemin ve konunun seçiminde aceleci davranılmamalıdır. Araştırma yapmaya başlayan kişi sabırlı ve konu ile ilgili sistematik bilgi edinirse, ilgi duyduğu bir konuda pek çok araştırma problemini formüle edebilir ve bu başlık kapsamında konunun hangi kapsamda inceleneceğine karar verir.

• Arama Stratejisinin Planlanması

Belirlenen konu kapsamında hangi kaynakların kullanılacağını tespit edip; bu kaynaklara erişme durumunu belirlenir. İlgilenilen konuların belirlenmesi ve çalışma haritasının çıkarılması diğer aşamalarda kolaylık sağlayacaktır. Literatür taraması yapılırken öncelikle yeni çalışmalardan başlayıp geriye doğru gidilir. Tüm bu süreç bir plan dahilinde yürütülmelidir.

• Bulguların Değerlendirilmesi

Litaretür taraması yaparken karşısına çıkan kaynakların güvenirliği oldukça önemlidir. Bu nedenle erişilen kaynağın yazarının, eserin yayım yerine dikkat etmek gerekir. Bu noktada genel kamuya yönelik popüler yayınlardan ziyade profesyonel alıcı kitlesi için yazılmış akademik yayınlar öncelikle ele alınmalıdır.  

• Not alma ve Notları Düzenleme

Yapılan her şey not alınmalıdır. Bu araştırmada amaç ne, ne yapılacak, nasıl yapılacak ve diğer soruları, tüm düşüncelerin kayıt edilmesi gerekir. Bu aşamada erişilen kaynakların karışık bir şekilde not alınması ileride birçok sorunun oluşmasına neden olacaktır. İyi bir literatür değerlendirme planlı, anlaşılır bir not tutmayı gerektirmektedir. Notları birleştirme süreci de bir diğer önemli konudur. Kaynak taraması yaparken sistemli ve düzenli bir çalışma tarzını benimsenmelidir.

Ayrıca araştırma yaparken ve anlamak için her türlü destek alınabilir ancak çalışırken tek başına yapılması hem kendinizi geliştirmenize hem de herhangi bir yerde yapılan hatanın daha çabuk görülmesine sağlar.

Literatür taraması maalesef günümüzde sadece web üzerinden yapılan bir çalışma gibi görülse de fakat aslında işin özü öyle değildir. Literatür taraması yaparken şu yolun izlenmesi uygun olacaktır.

• Hakemli Dergilerin Taranması

Bu tarama işlemi için günümüzde hakemli dergilerin en çok barındırıldığı web kaynakları aşağıda tek tek verilmiştir.

• Kitapların Taranması

Bu tarama işlemi için kütüphane veri tabanlarının incelenmesi ve söz konusu kitabın bulunduğu kütüphane tespit edildikten sonra kütüphaneden ilgili kitapların ya da kitap bölümlerinin edinilerek okunması uygun bir yol olur.

• Hakemsiz Dergilerin, Gazetelerin Broşürlerin vs. Taranması

Bu kaynaklara çok zorda kalmadıkça bilimsel yayınlarda atıf vermemek uygun olacaktır. Zira önceden kontrolü yapılmamış bir bilginin doğruluğundan da emin olunamaz. Doğruluğundan emin olunamayan bir kaynağın da bilimsel bir çalışmada kullanılması çeşitli problemlere sebep olabilir.

• Uzman Görüşlerinin Alınması

Bazen çalışmalar için anketler yoluyla ya da başka bir takım yöntemlerle uzmanların tecrübeleri, bilgi birikimleri ve görüşleri alınıp başlangıç verisi olarak kullanılabilir. Uzmanların verdiği bilgilerin tutarlı olup olmadığını belirlemek için de çeşitli analiz yöntemleri vardır. Gerektiği zaman bu yöntemlerle uzman görüşlerinin tutarlılığı teyit edilebilir.

Literatür Tarama Siteleri?

Literatür taraması gerçekleştirilirken birçok farklı veri tabanı kullanılmaktadır. Günümüz teknolojisinin sunduğu imkanlar ile birçok kaynak internet ortamına aktarılmaktadır. Literatür tarama sürecinde iyi belirlenmiş bir araştırma sorusu ve anahtar kavramlar bu aşamanın hem hızlı hem de etkin bir şekilde tamamlanmasını sağlayacaktır.

Aşağıda birkaç tarama kaynağına ilişkin örnekler verilmiştir. Pandemi süresince bu kaynaklara erişip veri indirmek için öğrencisi olduğunuz üniversitenin kütüphane erişim kurallarında anlatıldığı gibi bilgisayarınızın proxy ayarlarını değiştirerek ulaşabilirsiniz.

Sciencedirect, Elsevier’in lider hakem denetimli akademik literatür platformudur. Benim de sık kullandığım yayıncı kuruluşudur.

Elsevier, Dünyanin bilimsel, teknik ve tıbbi alanlarda en cok yayın yapan kurulusu. Fizikten makina muhendisligine, sağlik bilimlerinden iktisata kadar bircok ciddi ve değerli yayını mevcuttur.

Scopus, Akademik makaleleri yazarlarına, yıllarına göre güzel bir şekilde derleyen akademik arama motorudur. Bilimsel makalelerin özetlerini ve atıf sayılarını genel bir bakış çerçevesinde görebileceğiniz güzel bir sitedir.

Türkiye Belge Sağlama Sistemi(TÜBESS), kullanıcıların akademik bilgi ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla ülkemizdeki bilgi merkezlerinin kaynak paylaşımında işbirliği yapmalarını amacıyla geliştirilmiştir.

YÖK Ulusal Tez Merkezi, Veritabanı elektronik ortama taşınan tezlerden, yazarları tarafından “çoğaltması ve yayımı için” izin verilmiş olanlara tam metin (pdf) olarak erişim sağlar.

Google akademik, Birçok akademik yayının bulunduğu yıllara ve atıfa göre sıralama yapabileceğiniz platformdur. Literatür taramalarında ilk önce başvurulan sitelerin başında gelmektedir.

Tübital/Ulakbilim tarafından geliştirilen Mühendislik ve Temel Bilimler, Sosyal ve Beşeri Bilimler, Hukuk, Türk Tıp, Yaşam Bilimleri ile TÜBİTAK Destekli Projeler veritabanları.

Dergipark, bir dergi yayımlama ve yönetim sistemi olan OJS için barındırma hizmeti vermektedir. Türkiye’de yayınlanan 1.400’den fazla akademik dergiye, bu platformdan erişilmektedir.

Sobiad, Türkiye merkezli 384 dergide yayınlanan 119.565 makalenin yer aldığı ve 2.331.460 atıfın bulunduğu bir veritabanıdır.

Ulusal Toplu Katalog(TO-KAT), Entegre E-Kütüphane Sisteminin altyapısını oluşturan, farklı kataloglara ve otomasyon sistemlerine sahip kütüphanelerin tek bir arayüzden taranabilmesine ve kayıt paylaşımına olanak sağlayan bibliyografik veri tabanıdır.

Pubmed, ücretsiz bir biyomedikal veritabanı. Sitede yer alan başvuru kitapları moleküler biyoloji, genetik ve tıp bilimleriyle ilgili konulara ışık tutmaktadır. Sağlık bilimleri konusunda yapılan uluslararası çalışmalar, yayımlanan makaleler, en son gelişmeler de siteden izlenebilmektedir

ClinicalKey, tıbbi ve bilimsel yayıncılık şirketi Elsevier’in sahip olduğu bir tıbbi arama motoru ve veritabanı aracıdır ve bu şirket tarafından yayınlanan tıbbi kütüphaneye erişim sağlar.

Milli Kütüphane, Milli kütüphaneden eserleri belirli bir ücret karşılığında taranmış halini email olarak alabilirsiniz.

JSTOR, Veritabanı, uluslararası düzeyde yayınlanmıs bilimsel dergilerin eski sayılarının tümüne (son 2-5 yılı hariç), ilk sayılarından baslayarak, hatta bazıları 1600’lü yıllara kadar geri gitmek üzere tam metin erisim saglamaktadır.

Taylor & Francis Online Journals 1997 yılından günümüze, tam metin erişim imkanı sağlayan bir veritabanıdır Sağlık bilimleri, yaşam ve tabiat bilimleri, teknoloji, tıp, sanat ve insani bilimler sosyal bilimler, işletme ve eğitim konularını kapsamaktadır.

Internet Archive Online kütüphanelerin birleşimi niteliğindedir. Sitenin arşivindeki eserlerin yanında bazı üniversiteler kitaplarını 14 günlüğüne ödünç vermektedir.

Wiley Online Library, Ekonomi, matematik, polimer ve materyal bilimleri, fizik ve astronomi, eğitim bilimleri, mimarlık ve planlama, sanat ve uygulamalı sanatlar, tarih ve arkeoloji gibi çok sayıda konuyu içerir.

TBMM Açık Erişim 2.500 yayın.

EBSCOHOST Web Bu veritabanı; Sosyal ve beşeri bilimler, eğitim, bilgisayar, mühendislik, dil bilimi, sanat, tıp, edebiyat gibi konularda tam metin erişim sağlamaktadır.

SpringerLINK 1997 den günümüze Tıp, kimya, jeoloji, bilgisayar bilimleri, matematik, fizik astronomi, çevre bilimleri, hukuk ve ekonomi konularındaki dergilere tam metin olarak erişebilirsiniz.

University of Pittsburgh Archive of European Integration (AEI), Avrupa Entegrasyonu Arşivi (AEI), Avrupa entegrasyonu ve birliği konusundaki 58,786 doküman ve araştırma materyalleri içeren elektronik bir depo ve arşivdir.

MIT Theses, MIT Library koleksiyonunda 1800’lü yılların ortalarına kadar tamamlanmış 40.000’den fazla tez içermektedir.

Makaleler Bibliyografyası, “1923’ten Günümüze Makaleler” sloganıyla şu an için 5 bin dergideki 1 milyona yakın bilimsel makale tek bir ara yüzden taranabilir hale getirilmiştir.

Proquest, Dünyanın en kapsamlı tez veritabanı Proquest 1861’den günümüze kadar yapılmış olan doktora ve master tezlerini içermektedir.

Web of Science Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler Sanat ve İnsani Bilimleri konu alan dergileri ve konferans bildirilerini düzenli olarak tarayarak araştırma alanınızla en ilgili ve prestijli yayınlara ulaşmanızı sağlar. Bağlantı için üniversite ağı gerekli.

Libgen, Akademik camianın yakından bildiği milyonlarca kaynağın dijital halini indirebileceğiniz açık erişim sitesidir.

Sci-Hub Milyonlarca ücretli makaleyi doi numarasını girerek ücretsiz bir şekilde temin edebileceğiniz açık erişim sitesidir. Site uzantısı sürekli değiştiği için tavsiyem Sci Telegram botunu kullanmanızdır.

Z-Library, Yaklaşık 5,365,081 kitap ve 77,518,212 makale bulunmaktadır. Ücretsiz olarak PDF formatında indirebileceğiniz bu sitede akademik çalışmalarınızda kaynak konusunda büyük yardım sağlayacaktır.

BookFI, Yaklışık2,240,251 kitabın bulunduğu açık arşiv sitesidir. Akademik araştırmalarınızda kaynak konusunda yardımcı olacaktır.

issuu, Ücretsiz bir elektronik yayıncılık platformudur. Bünyesinde dergiler, kitaplar, gazeteler barındıran site, çevrimiçi yayın yapan birçok yayımcı tarafından kullanılmaktadır. Kesinlikle bir göz atmanızı tavsiye ederim.

Free-ebooks, Kitap okuyarak aynı zamanda ingilizcemi geliştirmek istiyorum diyorsanız, doğru adres burası diyebiliriz. Bu sitede drama veya bilim kurgu gibi kategorilere göre ayrılmış birçok yabancı kitap bulabiliyorsunuz.

Open Culture, Binlerce ücretsiz çevrimiçi kurs, sesli kitap, ders kitabı, e-kitap, dil dersi, film ve daha fazlasını bulabileceğiniz muhteşem bir site.

Internet Public Library, 500,000 üzerinde makalenin bulunduğu ve ücretsiz erişim imkanı sunan açık kaynaklı arşiv sitesidir. Google’s Scholara alternatif olarak kullanılabilir. Bir göz atmakta fayda var, işinize yarayacak kaynaklar bulabilirsiniz.

Scribd, Dünyanın en büyük online kütüphanelerinden biri olan Scribd; en iyi e-kitap uygulamaları arasında bulunuyor. Ayrıca 10 milyon fazla dokümana ulaşabilme fırsatı sunuyor. Üniversitenizin anlaşması varsa ücretsiz kullanabiliyorsunuz.

LibriVox, Müthiş bir site daha ücretiz e-kitap siteleri arasında ön plana çıkan LibriVox, kitap tutkunları için ideal bir site. LibriVox sayesinde kitapları hem indirebilir hem de dinleyebilirsiniz.

Gutenberg Projesi, 60.000’den fazla ücretsiz e-kitaptan oluşan bir kütüphanedir. Muazzam bir arşiv bulunmakta. Ayrıca yasaldır. Gönül rahatlığıyla kullanabilirsiniz.

Library of Congress, Toplamda 20,797,793 kaynağın bulunduğu ve bunların 2,730,421 online erişim imkanı sunan muazzam bir site. Araştırmalarınızda işinizi kolaylaştırabilir. Göz atmanızda yarar var.

BenchPrep, Dünya çapında sizinle aynı derslerden sorumlu insanlarla soru bankalarını, quizleri, notları vb. paylaşabilmenizi sağlayan, bir uygulamadır. Özellikle dil sınavlarına, MCAT, GMAT, LSAT gibi sınavlara girmeyi düşünüyorsanız çok işinize yarar.

Press Reader, Her gün 120 ülkeden, 60 dilde, yaklaşık 7,000’in üzerinde günlük gazeteye ve magazin dergisine tam sayfa orijinal baskısıyla aynı günde ulaşabileceğiniz dünyanın en güncel kaynağıdır.

OpenAIRE, Avrupa açık erişim politikaları ve ilgili rehberlik politikalarının nasıl yapılacağına yönelik kılavuzlar hazırlayarak tüm üye ülkelerini kapsayan geniş bir destek ağı oluşturur.

Hiperkitap’ta; tarihten edebiyata, matematikten felsefeye, sanattan mühendisliğe birçok konu başlığı altında 300’den fazla yayınevinin 15.000’den fazla e-kitabı bulunmaktadır.

Ideal Online, Fen bilimleri ve sosyal bilimler alanında (tarih, eğitim, dil ve edebiyat, sosyoloji, siyasal bilimler, ekonomi, sağlık bilimleri, kültür sanat gibi) yayınlanan Türkçe hakemli dergiler, popüler dergiler ve tıp kitaplarından oluşmaktadır.

Zentralblatt Math Database, Matematik alanında 2 milyondan fazla dokümana erişim bağlantı bulma imkanı sağlayan, 2300 den fazla süreli yayın ve dergilere ait girişleri içeren veritabanıdır.

Yazma Eserler, 80.000 üzerinde yazma eser veritabanı.

Hathi, Trust 17 milyon üzerinde dijitalleştirilmiş kaynak veritaabanıdır.

MasterFile Complete, Dünyanın önde gelen yayıncılardan derlenmiş ve genel ilgi alanlarına dair kaynakları barındıran dünyanın en kapsamlı tam metin popüler dergi kaynağıdır.

OVID-LWW, Tüm akademik ve hastane kütüphaneleri için vazgeçilmez nitelikte olan ve sadece Ovid kapsamında yer alan LWW Total Access Dergi Koleksiyonu; yüksek kaliteli tam metin tıbbi kaynaklarla dolu.

Emerald, Mühendislik, uygulamalı bilimler ve teknoloji, kütüphane, bilgi hizmetleri, işletme ve yönetim gibi konulardaki dergilere tam metin erişim sağlar.

iThenticate’in veri havuzunda akademik veritabanları, dergiler ve yayınlar ile 17 milyardan fazla web sayfası bulunmaktadır.

JURİX, Jurix Türkiye’deki hukuk dergilerinde yayınlanmış makalelere erişimi hedefleyen bir veritabanıdır. Ülkemizde halen düzenli olarak yayınlanan dergilerin önemli bir kısmı Jurix içerisinde indekslenmekte ve kullanıma sunulmaktadır.

SAGE Journals, Özellikle Sosyal Bilimler alanında güçlü olmak üzere 1023 tam metin e-dergi bulunan SAGE Premier, son dönemlerde tıp, teknik bilimler ve fen bilimleri alanlarında da içeriğini genişletmektedir.

UpToDate, Dünyanın en çok kullanılan klinik bilgi kaynaklarından biridir. Sürekli güncellenen, kanıta dayalı klinik bilgilerle donatılmış ve kullanımı kolay arayüze sahip bir veri tabanıdır.

Literatür taramasıyla ilgili Youtube’da “AkademikLink” adlı kanalda bir harika bir videosu bulunuyor. Hem yöntem hem ipuçları içeriyor ve kısa öz bir anlatım, kesinlikle faydalanacaksınızdır.

Bunların dışında bildiğiniz literatür kaynakları var ise yorum kısmında veya iletişim kısmında bildirirseniz memnun olurum.