Komparatör, boyutların mukayeseli olarak ölçülmesinde, küçük ölçü farklarının okunmasında ve geometrik biçim değişimlerinin kontrolünde kullanılır. Piyasa dilinde ölçü saati olarak da isimlendirilirler. Bu yazımızda komparatör okuma, komparatör kullanım alanları, komparatör ile salgı kontrolü gibi konulara değineceğiz.

Komparatör Nerede Kullanılır?

Komparatörlerin geniş bir kullanım alanı vardır. Başlıcaları; dış çap kontrolü, iç çap kontrolu, doğrusal hareketin kontrolü, İş tezgahlarının ayarlanmasında, yükseklik kontrolü, yüzeye diklik kontrolü, karşılıklı konum kontrolü, yüzey paralelliği, derinlik kontrolü, salgı kontrolü, üretim kontrolü alanlarında kullanılır.

Komparatörlerin Özellikleri

Komparatörlerin özelliği, yoklayıcı uçları ile kontrol edilen yüzeylerdeki farklılıkları büyülterek göstermesidir. Çalışma prensibi kaldıraca bezer. Hassasiyetleri 0.01 mm – 0.001 mm arasında değişir ve 0-0.25 mm, 0-0.5 mm, 0-1 mm, 0-5 mm, 0-10 mm, 0-30 mm ölçü aralığına sahiptirler.

Komparatörlerin Kullanımı ve Okunması

0.01 mm hassasiyetindeki komparatörlerde saat 100 eşit parçaya bölünmüştür. Komparatör içindeki küçük saat 10 bölümlüdür ve saat yönünün tersine döner. Bu ibre tam 1 mm leri gösterecek şekilde döner. Büyük ibre 1 tam devir yapınca küçük kadran 1 bölüm ilerler. Ölçü saatlerinde tolerans sınırlama aralığı mevcuttur. + veya – tolerans miktarları elle ayarlanır.  Ölçerken ibre (+) tarafa giderse ölçünün büyüdüğü, (-) tarafa giderse küçüldüğü anlaşılır. Komparatörler bilinen bir başlangıç ölçüsüne göre (ölçü lokması ve ya malafa ile) ayarlanır ve ölçülecek parçalar bu ölçüye göre karşılaştırılarak farklılıkların tolerans sınırını aşıp aşmadığı kontrol edilir.

Komparatör ile ölçüm yapılırken, önce komparatör ayağı üzerine sabitlenip, yatayda hassas bir düzleme sahip olan pleyt masasının üzerine yerleştirilir. Bundan sonra ölçülecek parçanın boyutuna yakın bir mastar, komparatör ölçme ucunun altına konulur. Bu durumda kadran ekseni döndürülerek sıfıra (mastarın yüksekliğine) ayarlanır. Mastar alındıktan sonra aynı yere boyutu ölçülecek cisim yerleştirilecek olursa, kadranda okunan pozitif veya negatif değer mastarın ölçüsüne eklenerek veya çıkarılarak bu cismin boyutu bulunabilir.

Komparatörün saati üzerindeki büyük ibrenin bir tam devri sonunda uç 1 mm ilerlediğine göre ve kadran çevreside 100 eşit parçaya bölünmüş olduğundan çevredeki iki çizgi arası 1/100 = 0,01 mm olarak elde edilir. Buna göre örneğin; ibre kadran çevresinde 18 çizgi ilerlerse, uç 0,18 mm hareket etmiş olur.

Komparatör Çeşitleri

Komparatörlerin iki çeşidi vardır. İki yönlü bölüntülü komparatörlerde, bölüntüler sıfırdan başlayarak her iki yönde yürütülmüştür. Tek yönlü bölüntülü komparatörlerde ise bölüntüler sıfırdan başlar ve yalnız saat akrebi yönünde devam eder. İki yönlü bölüntüleri olan komparatörler daha çok kullanılır. Çeşit Bakımından dijital, analog (kadranlı), salgı yalpa komparatörleri olarak ayrılmaktadırlar.

Kullanıldıkları Alanlara Göre Komparatör Çeşitleri

• Dış çap komparatörü,
• İç çap komparatörü,
• Boru komparatörü,
• Kalınlık komparatörü,
• Derinlik komparatörü,
• Kanal komparatörü,
• Vida komparatörü,
• Salgı komparatörü

Komparatörlerde Ölçme Aralığı

Komparatörlerde ölçü milinin maksimum hareket edebilme kapasitesine ölçme aralığı denir. Ölçme aralığı azaldıkça aletin toplam ölçü okuma hatası da azalır. Örneğin, (0-5) mm olan bir komparatörde ibrenin bir devrinde 0,002 mm hata varsa, toplam hata varsa, toplam hata miktarı 0,002×5=0,01 mm olacaktır. Bu da ölçme aralığı artan komparatörün toplam hata miktarının arttığını göstermektedir.

Kadranlı(Analog) Komparatörler ve Yapısı

Sıkça kullanılan komparatörlerden birisi kadranlı komparatörlerdir. Bu komparatörler, alt tarafta gösterildiği gibi bir saat kısmı ile bir ayaktan meydana gelmektedir. Ölçü saatlerindeki hareket iletimi, dişli çarklar yardımıyla mekanik olarak yapılmaktadır. Ölçü mili ucuna kramayer düz dişli açılmıştır. Ölçme aralığı içerisinde hareket eden ölçü mili, dişliler yardımıyla hareketi ibreye iletir. İbrenin ucu bölmeli bir kadran üzerinde döndüğünden, kadran üzerinde okuma yapılabilmektedir. Saat içindeki bir yay, ölçme ucunu daima ölçülen yüzeye doğru 0,2-0,5 N arasında sabit bir kuvvetle çeker. Bu şekilde ölçme hem sabit bir basınçla yapılmış hem de hareketin iletimindeki hataya neden olabilecek boşluklar engellenmiştir.

 Dijital Komparatörler ve Yapısı

Bu komparatörler elektronik sistemli olup ibreli veya dijital göstergelidir.0,0001mm hassasiyete sahiptirler. Komparatörün çalışma yöntemi, elektrik akımının uzunluk ölçüsü birimine dönüştürülmesi temeline dayanır. Aygıtın yoklayıcı ucu işin yüzeyindeki ölçü hatalarına göre hareket edince, iç kısımdaki demir çekirdek, indüksiyon bobininin içerisinde kayar. Böylece alternatif akımlı indüksiyon gerilim değişimi oluşur. Bu değişim yükseltilerek doğru akıma çevrilir ve uzunluk birimi cinsinden okunur.

Komparatörlerin Sanayii Alanında Kullanımı

Seri imalatı yapılan parçaların tolerans sınırları içerisinde kalıp kalmadıkları kontrol edilebilmektedir. Cismin nominal boyuna göre, komparatör uygun bir mastar ile ayarlanıp sıfırlandıktan sonra alt ve üst toleransları, kadran üzerindeki sınır tolerans işaretleri oynatılarak işaretlenir. Kontrol edilecek parçalar komparatör altına yerleştirildiğinde işaretlenen sınırlar içerisinde kalıp kalmadığı kolayca gözlenebilir.

Torna fener mili ile gezer punta ekseninin aynı doğrultuda olup olmadığının kontrolu de komparatörle yapılır. önce, tam silindirik bir malafa tornada iki punta arasına alınır. Komparatörün ucu malafaya bastırılır ve ibre sıfıra ayarlanır. Tornanın arabası ile hareket ettirilen komparatörün yoklayıcı ucu, kontrol malafası üzerinde giderken, ibre oynamaz ise tezgah ekseninde demektir. İbre saparsa gezer puntanın ekseni, sapma ölçüsü kadar kaymıştır.

Komparatörler ile Çalışma Şartları

• Ölçme uçlarına hiçbir surette ince yağ veya gres yağı değdirilmemelidir.
• Komparatörlerde, sadece içeri hareketli ölçü pimi ile ölçüm yapılıyorsa, ölçü değeri geri dönüş aralığından sakınılmalıdır.
• Silindiriklik ve salgı kontrol işlemleri için sadece çok küçük ölçme aralığı olan ölçü aletleri kullanılmalıdır.