Yazı İçeriği
Eksik ya da kusurlu bir havalandırmada ortamda bulunan insanlar kendilerini sıkıntı içinde hissederler. Havanın hızı ve sıcaklığı da konfora etki eden diğer faktörlerdir. Bu bakımdan; dışarıdan alınan hava üzerine hiç bir işlem yapılmasa bile, hızının mutlaka istenilir bir seviyede olması gerekir. Çoğu kere sıcak bir ortamda bile, normalin üstündeki hava hareketi insanlara üşüme hissi vermektedir. Dolayısıyla hava hızı da mahale verilen hava miktarı ile bağlantılıdır.
Mahallerde ihtiyaç duyulan hava miktarının belirlenmesinde; başta mahalin kullanım amacı olmak üzere, o mahalde bulunan insan sayısı, makine sayısı ve bunların genel hava kirletme durumları, havanın bağıl nemi, havanın akış hızı ve akış yönü, hava ile dışarı atılan enerji miktarı ve ihtiyaç duyulan taze hava ve enerji miktarı gibi faktörler önemli rol oynamaktadır.
Mahalin kullanım durumlarına göre, hava sıcaklık ve miktarı tayinleri ile ilgili hesaplama şekillerini sırasıyla açıklayalım.
Toplam Isı Kaybına Göre Toplam Hava Miktarı, Hava Değişim Sayısı ve Üfleme Havası Sıcaklığının Tayini
Hava ısıtmalı havalandırma ya da iklimlendirme tesisatlarında toplam hava miktarı, toplam ısı kaybına (Qh) ve dış hava ortalama sıcaklığı ile arzu edilen mahal havası sıcaklıklarına göre bulunur. Bunun için;
Mahale üfleyiciden üflenen havanın gereken üfleme sıcaklığını bulmak için de yine verilen eşitlikten faydalanabiliriz.
Havalandırma Sistemlerinde Dış Hava Miktarı Tayini
Yalnız havalandırma yapılan mahallerde havanın tamamı dışardan alınmakta ve hava üzerinde hiçbir termodinamik işlem yapmadan mahale verilmektedir. Dışardan taze hava mahale gelirken, mahalin bayatlamış havası da dışarı atılmaktadır. Bu işlemler genellikle, hava fanları yardımı ile cebri olarak yapıldıklarından, fanın gücünün belirlenmesinde mahal hava debisinin bilinmesi gerekmektedir.
Mahal hava debisinin belirlenmesinde;
- Mahal havasının kirlilik durumu,
- Dış havanın fiziki durumu,
- Mahal havasının sıcaklığı,
- Mahal havasının nemliliği,
- Mahalin kullanım amacı,
- Mahalden mahal havasına yapılan gaz katkıları,
- Mahalde bulunmak durumunda olanların özellikleri,
gibi hususların göz önünde bulundurulması gerekir.
Mahaldeki İnsan Sayısına Göre Dış Hava Miktarı Tayini
Mahal havalandırılmalarında, mahalin kullanım amacı ve mahalde bulunan insanların havayı kirletme durumlarını da göz önünde bulundurmak gerekir.
Mahalin ortalama taze hava ihtiyacını kişi sayısına göre belirlemek gerekirse; kesin sayısal bir değer vermek imkanı yoktur. Bunun için mahalin kullanım amacına göre fert başına tecrübe edilen yaklaşık değerler alınmaktadır.
Aşağıdaki çizelgede mahal kullanım amacı ve o mahalde bulunan insanların taze dış hava ihtiyaçlarına göre fert başına ihtiyaç duyulan taze hava miktarları verilmiştir. Ancak, lüzumu halinde bu değerlerin altında veya üstünde 10-15 m3/h,kişi olarak almak ve dış hava sıcaklıklarının 0 oC’nin altında ya da 20 oC’niın üstünde olması durumunda da enerji tasarrufu sağlamak amacıyla hava değişim miktarlarını % 50 azaltmak mümkündür.
Ayrıca; eğer mahallin içinde mahal havasını kirleten durumlar söz konusu ise (örneğin sigara içilmesi gibi); mahal hava değişim miktarını 20 m3/h,kişi kadar artırılmalıdır.
Mahalde Üretilen CO2 Miktarına Göre Mahal Dış Hava Miktarı Tayini
İnsan vücudu değişik şekillerde mahal havasına CO2 gazı vermektedir. Bu nedenle, mahalde ihtiyaç duyulan toplam dış hava miktarının tayini o mahalin CO2 durumuna göre de hesaplanabilmektedir. Her ne kadar da aşağıdaki çizelgede verilen değerler, insanlar tarafından atılan CO2 gazını da bulundurmakta ise de, mahal dış hava miktarı tayininin yapılabilmesinde yalnız başına, insanların nefesleri ile atılan CO2 gazının hacmi de esas teşkil etmektedir. İnsanlar tarafından havaya aktarılan CO2 miktarı meşguliyet durumlarına göre farklılıklar göstermektedir.
CO2 miktarı dış havada ortalama olarak % 0,03 –0,04 kadar bulunurken, ikamet mahallerinde % 0,15’lik CO2 miktarı normal kabul edilmektedir. Ancak tavsiye edilen % 0,1 kadardır.
Mahallerde bulunan CO2 miktarına göre dış hava debisini bulmak için,
eşitliği kullanılmaktadır.
Saatlik Hava Değişim Sayısına Göre Dış Hava Miktarı Tayini
Hava değişim sayısı; mahalin hacmi kadar dış havanın mahalde bulunan hava ile değiştirilerek, mahal havasının yenilenmesidir. Mahal hava değişim sayısı yalnızca aşağoıdaki çizelgede verilen durumlara bağlı olmayıp, mahalin ölçüleri ve mahale hava akış şekline de (yukardan
aşağıya ya da aşağıdan yukarıya gibi) bağlıdır.
Bunun yanında; çizelgede verilen değerler, sabit bir dış hava sıcaklığı için, uygun değerleri verir. Ancak, dış hava sıcaklığının çok düşük olması durumunda, enerji gideri fazla olacağı için, ya hava değişim sayısını azaltmak, ya da bir miktar dönüş havası katmak enerji tasarrufu bakımından uygun olur.
Mahal hava değişim sayısı, mahal havasının saatteki değişim sayısı olduğundan, mahal değişim sayısını bulmak için aşağıda verilen eşitlik kullanılır;
Hava değişim sayısı yalnızca tecrübelere dayalı olarak, mahale dış havanın giriş miktarını kontrol etmeye yarar. Tam olarak ihtiyaç duyulan dış hava miktarının tespitinde uygun olmayabilir. Çünkü, hava değişim sayısı ile her zaman, istenilen temiz hava sağlanamayabilir. Bu nedenle mahal hacmi küçüldükçe hava değişim sayısı artarken, büyüdükçe de azalmaktadır.
Hava-Gaz Karışımına Göre Mahal Havası Hesabı
Bazı mahallerde mahallin havasını kirleten zararlı gazlar o mahalde kullanılan makinalar tarafından üretilmektedir. Özellikle kapalı garajlarda hava, arabaların egzost gazları ile hızlı bir şekilde kirletilmektedir. Bu nedenle; insan sağlığı açısından tehlikeli bir durumun oluşmaması için, mahal havası değişim miktarının iyi ayarlanması gerekmektedir.
Ancak, havayı atıkları ile kirleten makinalardan çıkan istenmeyen gazların sayısal miktarları da her zaman kesin olarak tespit edilemediğinden en yakın değerler alınmaktadır. Aşağıdaki çizelgede çalışma alanlarındaki havada maksimum bulunmasına müsaade edilen gazların miktarları verilmiştir.
Zararlı gaz karışımı fazla olan kapalı garaj, çamaşırhane, boyahane ve benzeri tesislerin bulunduğu mahallerin dış hava debisinin tespitinde havanın ihtiva ettiği gaz karışımı esas alınır ve bunun için de aşağıda verilen eşitlik kullanılmaktadır.
Not: Dışardan alınan havanın temiz olduğuna kanat getirilirse ka değeri “0” alınabilir.
Özel Mahallerin Mahal Hava Miktarının Tayini
Bazı mahallerin dış hava debisinin hesaplanması şimdiye kadarki yapılan usullere uymayabilir. Bu bakımdan, bu tür mahallere özel havalandırma usullerinin uygulanması gerekir. Aşağıda, bu özel havalandırma şekilleri uygulanacak durumlar, alt başlıklar altında verilmiştir.
Meşguliyet Durumuna Göre Mahal Dış Hava Miktarının Tayini
Mahallerde bulunan kişilerin hareketlilik durumlarına göre ihtiyaç duydukları hava miktarı da farklılıklar gösterir. Zira, spor yapan bir kişi ile masa başındaki kişinin ihtiyaç duyduğu taze hava miktarı aynı değildir. Bu bakımdan mahallerin dış hava ihtiyacının belirlenmesinde o mahalde bulunan insanların hareketlilik durumları da göz önünde bulundurulmalıdır.
Meşguliyet ya da yapılan işin durumuna göre ihtiyaç duyulan dış hava miktarını belirlemek için aşağıdaki çizelgedeki değerlerden faydalanılmaktadır.
Mahal Taban Yüzey Alanına Göre Dış Hava Miktarının Tayini
Meşguliyet ya da uğraşı durumunda olduğu gibi, bazı durumlarda da mahal taban alanına göre, ihtiyaç duyulan taze hava miktarının belirlemek gerekebilir. Bunun için de,aşağıdaki çizelgeden faydalanarak, o mahalin toplam dış hava debisini hesaplamak gerekir.
Hava Sıcaklık Durumuna Göre Dış Hava Miktarının Tayini
İnsanlar farklı mahal sıcaklıklarında farklı hava değişim miktarına ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle, daha önceki verilen usullerin uygun olmadığı durumlarda mahal dış hava miktarını, hava sıcaklık durumlarına göre hesaplamak da mümkündür. Bu nedenle aşağıda verilen çizelgeden sigara kullanılan ve kullanılmayan mahallerin mahal hava sıcaklıklarına göre kişi başına ihtiyaç duyulan hava miktarı belirlenir.
Kapalı Yüzme Havuzlarında Dış Hava Miktarının Tayini
Kapalı yüzme havuzlarında mahal havası bol miktarda nem bulundurduğu için, dış hava miktarının tayininin bilinen usullerle yapılması mümkün değildir. Bu bakımdan, kapalı yüzme havuzlarında dış hava ihtiyacı tespiti yapılırken, havuzda bulunan suyun buharlaşması, duş kabinleri ve giyinme mahallerinin durumu gibi hususların da göz önünde bulundurulmaları gerekir.
Kapalı yüzme havuzlarında ihtiyaç duyulan dış hava miktarını bulmak için, aşağıdaki eşitliklerden faydalanırız;
Hayvan Barınaklarında Dış Hava Miktarının Tayini
Hayvan barınaklarının havalandırılması, hayvan yetiştiriciliği ve hayvanat bahçeciliği bakımından önemlidir. En az insanlar kadar, hayvanların da temiz havaya ihtiyaçları vardır. Ancak, bazı hayvan türlerinin havaya oldukça fazla su buharı, metan ve CO2 gazı verdikleri görülmektedir. Bu bakımdan, hayvanlardan daha iyi verim ve kalite alabilmek için, hayvan barınaklarının da iklim şartlarının iyi olması gerekmektedir.
Hayvan barınaklarının dış hava ihtiyaçlarının belirlenmesinde de hayvanın cinsi başta olmak üzere değişik hususlar dikkate alınmaktadır. Aşağıdaki çizelgede besi hayvanlarının ihtiyaç duydukları şartlar verilmiştir.
Sığır barınaklarının dış hava debilerinin belirlenmesinde en çok su buharı ve karbondioksit verişleri esas alınmaktadır. Aşağıdaki çizelgede sığırların ağırlıklarına göre, ahır şartlarında dış hava ihtiyaçları verilmiştir.
Hayvan barınaklarının dış hava hesabında aşağıdaki eşitlikten faydalanırız;
Aşağıdaki çizelgelerde görüldüğü gibi kanatlı hayvanların ihtiyaç duydukları dış hava miktarı ağırlıklarına orantılı olarak büyük baş hayvanlardan daha azdır.
Hayvan barınaklarının ısıtılmasında bacasız gaz yakan sistemler kullanılıyorsa; bu gazların yanmasıyla da barınak havasına su buharı katkıları olacaktır. En çok kullanılan bu gazların nem katkıları da;
Yakıt yağı yaklaşık » 95 g/kWh,
Butan gazı yaklaşık » 85 g/kWh
Propan gazı yaklaşık » 120 g/kWh
olarak alınmaktadır.
Garajlarda Dış Hava Miktarının Tayini
Hızla artan taşıt sayısı ve bu taşıtların park edileceği açık garajların kafi gelmemesinden dolayı kapalı garaj sayıları da gün geçtikçe artmaktadır. Ancak kapalı garajlarda araçların egzostlarından atılan zararlı atık gazlar, garaj mahali içinde insan sağlığı açısından tehlike arz etmektedirler.
Kapalı garajlara havalandırma bacaları konulurken;
- Büyük kapalı garajlarda havalandırma bacaları üste konuluyorsa bacalar arasındaki mesafenin en fazla 35 m ve döşemeden havalandırılmak durumunda ise, havalandırma bacaları arasındaki mesafenin en fazla 20 m kadar olması gerekmektedir. Serbest havalandırmada baca kesit alanı her bir araçlık park yeri için 600 cm2‘den az olmamalıdır.
- Bina altlarına yapılan küçük özel garajlarda dış duvar ya da kapıdan her bir araçlık park yeri için en az 150 cm2 ‘lik havalandırma bacası bırakılmak durumundadır.
- Bunların dışında yapılan özel garajlarda da CO miktarının 100 ppm’den fazla olmayacak şekilde baca havalandırması yapılması gerekmektedir.
Garajların havalandırılmaları yapılırken dikkate alınacak en önemli husus; araçların garaj havasına attıkları CO miktarıdır ve bu miktar da araçların model ve ağırlığına bağlı olarak değişmektedir. Aşağıdaki çizelgede araçların özel durumlarına göre attıkları CO miktarları görülmektedir.
Garajların CO miktarlarına göre ihtiyaç duydukları dış hava debilerinin hesaplanmasında aşağıda verilen eşitlik kullanılmaktadır.
Mutfaklarda Dış Hava Miktarının Tayini
Mutfakların havasının özellikle dört sebepten dolayı özelliği bozulmaktadır. Bunlar;
- Pişirmelerden oluşan değişik hoşa gitmeyen kokular,
- Yemek buharlarından oluşan yüksek nemlilik,
- Yanan ocaklardan mahal havasının sıcaklığının yükselmesi,
- Hava içine karışan yağ buharları,
olarak belirlenmiştir.
Sayılan bu hususlardan dolayı mutfakların havasının temizlenmesi gerekmektedir. Mutfakların üfleme havasının toplam debisi; mutfaktaki duyulur ısı kaynaklarının durumuna göre ve mutfakta üretilen su buharı miktarına göre olmak üzere iki şekilde hesaplanır.
1-) Mutfaktaki duyulur ısı kaynaklarına göre mutfak toplam üfleme havası debisi:
Mutfaktaki su buharı üretimine göre mutfak toplam üfleme havası debisi:
Konuyla ilgili düşüncelerinizi ve merak kettiklerinizi yorum olarak paylaşabilirsiniz.