Yazı İçeriği
Günlük hayatımızda özellikle ayak burkulması, düşme, çarpma gibi iş kazalarının çoğu kullanılan merdivenlerin uygun açı ve ölçülerde olmamasından kaynaklanıyor.
Merdiven anlam olarak, iki farklı seviyeyi birleştiren basamak serisi yani yukarıya, bulunan konumdan daha yüksek bir yere çıkmak için yapılan veya aşağıya, bulunan konumdan daha alçak bir yere inmek için yapılan yapılardır.
Farsça “merdüban” kelimesinden gelir. Merdivenler, binaların içinde kullanıldığı gibi, bahçelerdeki farklı seviyeler ve şehir içinde değişik yükseklikte bulunan cadde ve meydanlar arasında bağlantıyı da sağlar.
Bu yazımızda bir çeşitli mahallerde uygun merdiven ölçüleri ve tasarımının nasıl olması gerektiği üzerine duracağız.
Merdiven Çeşitleri
Merdiven çeşitleri, iç merdivenler ve dış merdivenler olmak üzere ikiye ayrılırlar.
İç Merdivenler
İç merdivenler dış hava koşullarına kapalı merdivenlerdir. Dış ortamla temasları genellikle yoktur. İç merdivenler kullanış biçimlerine göre dört bölüme ayrılırlar;
Esas Merdiven; Bina girişleri ve normal bina katları arasındaki iniş çıkışı devamlı olarak sağlarlar. Esas merdivenler içine alışveriş merkezlerindeki yürüyen merdivenleri de alabiliriz.
Yan Merdiven; Esas merdivenler gibi kat aralarındaki sirkülasyonu sağlarlar ancak bu merdivenler girişlere biraz daha uzak olan ekstra merdivenlerdir.
Yangın Merdiveni; Yangın , deprem ve afet gibi olaylarda hızlı bir şekilde acil çıkışı sağlamak için olan merdivenlerdir.
Dış Merdivenler
Dış hava koşullarına açık olan merdivenlerdir. Genel olarak günlük hayatta sokaklarda, parklarda, tretuvarlar ile bina zeminlerini birbirine bağlayan yerlerde görürüz.
Merdiven Biçimleri
Merdiven biçimleri dört şekilde incelenir. Bunlar;
- Düz kollu merdivenler
- Düz kollu yamuk basamaklı merdivenler
- Dönel merdivenler
- Kısmen dönel merdivenler
Yukarıdaki her merdiven de kendi içinde dörde ayrılır.
- Tek kollu
- Çift kollu
- Üç kollu
- Dört kollu
Malzemesine Göre Merdivenler
Merdivenler, inşaatı bakımından kullanılan malzemeler olarak da sınıflandırılmaktadır. Tüm taşıyıcı elemanlarda olduğu gibi taşıma mukavemeti için belirlenen malzeme oldukça önemlidir. Genel olarak dört ana grupta incelenir. Bunlar;
- Kagir merdivenler
- Ahşap merdivenler
- Metal merdivenler (çelik veya alüminyum)
- Karma merdivenler
Bu malzemeler dışında merdiven inşaatında kullanılan başka malzemelerde vardır. Beton, betonarme, doğal taş bu malzemelere örnektir.
Merdiven Terimleri
Merdiven nedir? sorusunun en güzel cevabını anlamak için merdivene ait terimleri bilmek gerekir;
Basamak: Merdivene çıkarken ayak basılan yüzeydir.
Rıht: Merdiven basamakları arasındaki yüksekliktir. Rıht yüksekliği yönetmelikte belirli yerlere göre değişmektedir.
Merdiven Yüksekliği: İki yükseklik arasındaki alana yapılacak olan merdiven için alınan yüksekliktir.
Sahanlık: Genel olarak iki merdiveni birleştiren yerde ki dinlenme alanı olarak tanımlayabiliriz.
Merdiven Kol Boyu: Basamak sayısını basamak boyu ile çarparak elde edeceğimiz merdivenin kolunun boyudur. Merdivende sahanlık mevcutsa sahanlık boyu da bu boya eklenir.
Korkuluk: Merdivenin çıkış hattında boşluk olan sağ ve sol taraflarına düşme ve yaralanmaları önlemek için yapılan dikmelerin adıdır. Korkuluk, demir, pirinç, ahşap ve alüminyumdan yapılabilir.
Küpeşte: Çıkış hattında ki korkuluk üzerine dayanmak için yapılan kısıma küpeşte denir. Küpeşte mermer, ahşap, plastik, alüminyum ve benzeri malzemeden yapılabilir.
Topuz: Merdivenin küpeştesinde başlangıç ve bitiş kısımlarında konumlandırılan topuz şeklindeki yapılar.
Çıkış Hattı (Çıkış Çizgisi): Her türlü merdivenin ortasından geçtiği hayal edilen ve yukarı doğru çıkışı temsil eden, üzerine en çok basılan alandır.
Uygun Merdiven Ölçüleri
Merdiven üzerinde rahat bir çıkış için;
2 x rıht yüksekliği + basamak genişliği= (60-63) cm formülüne uymaya çalışır.
Hat yüksekliği (H), Rıht (a), Rıht Sayısı (an )
(an) = H/a
Merdiven Yüksekliği
Hmerdiven= a.an
Basamak (b) Basamak Sayısı (bn)
(bn) = an – 1
Basamak genişliği = 2a + b = 60 (63) cm
b = 60 (63) cm – 2a
Sahanlık (S)
S= b + 60 (63) cm . n
n = sahanlıkta 1 adım olarak kabul edilen yer.
Merdiven Kol Boyu (L)
L= (b.bn)+S
Bir merdivende iş güvenliği açısından en önemli faktör merdivenin açısıdır. Mekanın elverdiği açı ne ise o bölgede kullanılabilecek merdiven tipi belirlenmelidir.
Aşağıdaki grafikten bu açıların ne olması gerektiğini görülmektedir.
90º – 75 º arasında yapıya bağlı kedi merdiveni.
75º – 65 º arasında portatif merdivenler.
65º – 50 º arası hiçbir tip merdiven kullanılmamalı
42º – 38 º arasında basamaklı merdivenler.
38º-30 º arasında halka açık alan merdivenleri
30º – 15 º arası mümkünse kullanılmamalı.
15º – 0 º arasında sadece rampa kullanılmalıdır.
İşletme İçi Merdivenler
Yukarıdaki resimde ideal şartlarda işletme içi merdivenlerde başlıca uygulanması gereken ölçüler verilmiştir. Tabiki de bu ölçülerin uygulanamayacağı alanlarda bazı ölçüleri farklı uygulamak gerekebilir ancak bu ölçülerin limitleri vardır ve bunun dışına çıkılmamalıdır.
Merdivenlerde dikkat edilecek diğer önemli hususlar;
- Basamaklar eşit aralıkta olmalı
- Basamaklarda baklavalı sac veya ızgara kullanılmalı (düz sac kullanılmamalı)
- Açık alanlarda yağmurda su birikmemesi için basamaklarda baklavalı sac değil ızgara kullanılmalı .
- Basamakların minimum uzunluğu 0,6 m olmalı. (0,7 m tercih edilmeli)
- 15 basamaktan fazla olmamalı. Eğer fazla basamak gerekiyorsa aralara sahanlıklar koyulmalıdır.
Kedi Merdivenleri
Özellikle işletme içinde bulunan vana bakım platformu vs. gibi çok sık kullanılması gerekmeyen mahallere ulaşmak için kedi merdivenleri kullanılır.Bu merdivenlerde en önemli husus tırmanılacak yerin yüksekliği 2,5 metreden fazla ise bu merdivenlerde mutlaka emniyet kafesi bulunması gereğidir.Diğer önemli husus bu medivenlere bir den fazla kişi tırmanması gerekiyorsa merdiven üzerinde aynı zamanda sadece bir kişinin tırmanıyor olmasıdır. (Birinci kişi platforma ulaştıktan sonra diğer kişi tırmanmaya başlamalıdır.) İdeal bir kedi merdiveni aşağıda belirtilen ölçülerde olmalıdır.
Bunların dışında yönetmelikte belirtilen merdiven ölçüleri şöyledir:
- Umumi binalarla otel, is hanı, büro, pasaj v.b. birden fazla katı olan ev ve apartmanların bağımsız bölümlerinin ortak merdivenleri ahşap olamaz.
- Merdivenlerin çatı, bodrum ve benzeri ortak alanlara ulaştırılması zorunludur. Merdiven kovasının dar kenarı 0,1 m’den az olamaz.
- Merdiven tanziminde en çok 18 rıhtan sonra ara sahanlık bırakılacaktır.
- Merdivenlerin her iki tarafında da özürlülerle ilgili TSE standartlarına uygun korkuluk ve küpeşte yapılması ayrıca sahanlık ve merdiven döşemelerinde ve kaplamalarında da standartlara uyulması zorunludur.
- Binalarda usulüne göre asansör yapılmış olması nizami şekil ve ölçülerde merdiven yapılması koşulunu ortadan kaldırmaz.
Merdiven Kolu ve Sahanlık Genişlikleri İle Merdiven Basamaklarının Ölçüleri Konut Binalarında:
- Ortak merdiven ve sahanlık genişlikleri 1,20 m’den az olamaz.
- Çatıya ve bodrum katlara ulaşan ortak merdivenlerde de bu ölçülere uyulur.
- Bu ölçüler tek aileye mahsus evlerde veya bağımsız bölümlerde (dubleks, tripleks,…vb.) 0,9 m’ye, servis merdivenlerinde 0,7 m’ye kadar indirilebilir.
- İskan edilmeyen çatı aralarına çıkan merdivenlerde bu ölçüler aranmayabilir.
- Merdivenin çatıya ulaşmaması durumunda çatıya çıkışı sağlayacak gemici merdiveni bulunması şarttır.
- Çatılı binalarda çatıya çıkmak için en az 0,8×0,8 m boyutlarında kapaklı bir delik bulundurulur.
- Merdivenin çatı ile irtibatlandırılması zorunludur ve merdiven boşluklarında, yangın anında duman tahliyesi için en az 0,4×0,4 m veya Ø= 0,3 m ölçülerinde hava bacası bırakılması ve dogalgaz kaçakları anında doğal gazın tahliyesi için serbest enkesit alanı en az 150 cm2 olan havalandırma kanallarının olması veya gaz alarm cihazının kullanılması zorunludur.
Merdiven Basamaklarının Ölçüleri:
- Basamak yüksekliği; 0,17 m’den fazla olamaz.
- Basamak genisligi; 0,27 m’den az olamaz.
- Balansmanlı merdivenlerde, merdiven genişliği kova kenarında asgari basamak genişliği 0,1 m olacak, bu genişlik basamak ortasında 0,27 m’den aşağı düşmeyecektir.
- İskan edilmeyen çatı arası ve çatılar ile bodrum katlara ait merdivenlerde rıht yüksekliği 0,2 m’den çok basamak genişliği ise 0,25 m’ den az olamaz.
Konut Dışı Binalarda:
- Herhangi bir merdivenin, yapıda merdiven merkez olmak üzere 25 m yarıçaplı daire içindeki piyeslere hizmet edebilecegi kabul edilir.
- Umumi binaların merdiven genisligi 1,60 m’den az olamaz.
- Umumi binalarda basamak genişliği ve yüksekligi:
– iç merdivenlerde rıht yüksekliği : 0,16 m’den fazla
– Dış merdivenlerde rıht yüksekliği : 0,15 m’den fazla
– İç merdivenlerde basamak genişliği : 0,29 m’den az
– Dıs merdivenlerde basamak genişliği : 0,32 m’den az olamaz. - Balansmanlı merdivenlerde, merdiven genişliği kova kenarında asgari basamak genişliği 0.15 m olacak, bu genişlik basamak ortasında 0,32 m’den aşağı düşmeyecektir.
- Bu yönetmelikte oluşturulması zorunlu tutulan ana merdivenler dışında düzenlenen merdivenlerde, umumi bina tanımına girmeyen yapılarda düzenlenen bağımsız bölüm içi merdivenlerde ve cephesi 8 m’den ve/veya kat alanı 150 m2’den küçük binalarda düzenlenecek merdivenlerde; merdiven kolu ve sahanlık genişliği 1,2 m’den az, basamak yüksekliği iç merdivenlerde 0,17 m’den, dış merdivenlerde 0,16 fazla, basamak genisligi ise; iç merdivenlerde, çıkış hattında 0,27 m’den, dış merdivenlerde 0,3 m’den az olamaz.
Korkuluklar:
- Her türlü binada; balkon ve teras etrafında 5’den fazla basamağı bulunan açık merdivenlerde, kotu 0,9 m’den az olan pencere boşluklarında, döşeme kotundan itibaren en az 0,9 m yüksekliğe kadar teknik şartlara uygun olarak, gerekli emniyet tedbirleri alınmak suretiyle korkuluk yapılması mecburidir.
- İstinat duvarı üstünde ve her ne sebeple olursa olsun daha önce ön bahçelerin yaya kaldırımı seviyesine göre 0,5 m’den daha aşağıda teşekkül etmiş bahçelerde yol kenarına bahçe duvarı yapılmadığı takdirde, korkuluk yapılması zorunludur.
Sormak istediğiniz konular için yorum kısmında ulaşabilirsiniz.